KRAKÓW: ŚW. MICHAŁ

1. KRÓTKA HISTORIA KLASZTORU

Za zezwoleniem biskupa krakowskiego Piotra Tylickiego karmelici zbudowali w latach 1611-1637 drugi swój klasztor w obrębie murów miejskich z ofiar dobrodziejów, na miejscu „Malowanego Dworu” Tęczyńskich, hospicium benedyktynów z Tyńca i łaźni miejskiej. W dniu 1 września 1637 roku biskup krakowski Jakub Zadzik konsekrował kościół pw. świętych Michała Archanioła i Józefa Oblubieńca NMP. Prawie do końca XVIII wieku pełnił rolę domu studiów dla kleryków. Mieściła się również tutaj kuria prowincjalna. Kościół uznany był jako główne sanktuarium św. Józefa Patrona Miasta Krakowa. Do arcybractwa św. Józefa należało ponad 20 tysięcy członków pod koniec XVIII wieku. Kwitnął tutaj najbardziej rozwinięty kult św. Patriarchy z całej Wschodniej Europy. Współczesny świadek, ksiądz Piotr Hiacynt Pruszcz, opisując kościół karmelitów bosych tak pisał: „Jest także w tym kościele obraz wielce wspaniały i cudowny Józefa świętego, do którego wszyscy w różnych dolegliwościach uciekający się, ratunek odbierają” (Kleynoty stołecznego miasta Krakowa, Kraków 1745, s. 17).

1 września 1797 roku zaborcze władze Austrii zabrały klasztor na więzienie. Kościół przebudowano na pomieszczenia sądowe. Marmurowe ołtarze, posadzki, balustrady i portale przeniesiono po pożarze Krakowa do kościoła Franciszkanów, Bernardynów (epitafia), do kościoła św. Katarzyny (marmurowy ołtarz św. Teresy) i do kościoła w Jaworznie (ołtarz św. Józefa). Obecnie w zabudowaniach tego klasztoru znajduje się Muzeum Archeologiczne.

Klasztor karmelitów bosych pw. świętych Michała i Józefa.
Rysunek w oparciu o plan miasta z 1785 r. „Rocznik Krakowski”, tom IX, 1907.
Otwórz plan.

Tłok pieczętny klasztoru świętych Michała i Józefa z XVII wieku.

2. OBSZERNA HISTORIA KLASZTORU

Benignus Wanat OCD, Zakon Karmelitów Bosych w Polsce. Klasztory karmelitów i karmelitanek bosych 1605-1975, Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 1979, s. 190-202. Do pobrania.

BW04

3. HISTORIA ARCHIWUM

Trudno dziś ustalić wielkość i jakość zasobu Archiwum Klasztoru św. Michała w Krakowie. Inwentarz Archiwum Prowincji z 1694 roku (jako punkt wyjściowy do analizy poszczególnych zespołów AP) posiada tylko zarezerwowane wolne miejsce dla zespołu zatytułowanego: „Conventus Cracoviensis SS. Michaelis et Joseph”. Nie wiadomo dlaczego autor inwentarza nie wyszczególnił zasobu klasztoru św. Michała. Być może, że zamierzał uczynić to na ostatku. Bardziej przekonywującym argumentem jest fakt, że klasztor, w którym mieściło się Archiwum Prowincji, miał własne archiwum klasztorne z opracowanym inwentarzem. Mogły te dwa archiwa mieścić się w jednym lokalu, pod kierownictwem jednego archiwisty. W takim wypadku archiwista czuł się zwolnionym z obowiązku podwójnej inwentaryzacji tego samego zespołu.

Bez wątpienia klasztor św. Michała posiadał duże archiwum. Łatwo się o tym przekonać, ponieważ był on domem rezydencji prowincjała oraz mieścił w sobie Kolegium Teologiczne przez cały czas swojego istnienia. Najpotężniejszy w archiwum był dział majątkowy, obejmujący zapisy, kontrakty, obligi, testamenty i akta procesowe. Akta prawne będące urzędowymi kopiami akt grodzkich i ziemskich były pilnie strzeżone jako gwarancja posiadanych własności. Każdy zapis miał swoją dokumentację prawną. W ciągu stu osiemdziesięciu lat ilość akt prawnych majątkowych bardzo wzrosła. Konsygnacja sum kapitalnych należących do konwentu św. Michała z 1801 roku sporządzona przez ojca Sebalda Podlaskiego, wyszczególnia 98 zapisów sum funduszowych, zlokowanych na różnych dobrach ziemskich przez dobrodziejów klasztoru. Zapisy obejmują okres od 1625 do 1798 roku. Kiedy w 1801 roku zaprzeczono praw własności do sum kapitalnych, wówczas karmelici dzięki posiadanej dokumentacji udowodnili te swoje prawa. Z tego powodu ojciec Sebald Podlaski, jako pełnomocnik prowincjała do dóbr należących do klasztoru św. Michała, sporządził dokładny wykaz wszystkich zapisów klasztoru aż do jego aupresji. Inwentarz obejmuje następujące rubryki: summa capitalis, nomen et cognomen primi inscribentis, nomen et cognomen modernis debitoris, ius petendi, in quibus actis et quo anno recognitum, hypotheca in quibus bonis inscripta, hypotheca moderna – circulus, a quo tempore retentus census, obligationes huic summae annexae, adnotationes qualis mutatio cum hac summa intercesserit. Autor sporządził wykaz tych sum dla cesarskiej Komisji do Spraw Majątków Kościelnych. Oświadcza, że wiernie sporządził wykaz i jest gotów udokumentować każdy zapis z osobna. Zatem jeszcze w roku 1801 autor posiadał dokumentację prawną tych sum. Komisja cesarska przyjmując wykaz sum kapitalnych zabrała również dokumenty prawne tych zapisów. Świadczy o tym adnotacja na końcu inwentarza: „Quod documenta in hac consignatione specificata Commissioni ad eundem fundum ecclesiasticum delegatae tradita sint hisce recognoscitur. Cracoviae, die 14 Aprilis 1801”. Podpisani: B. Trzebiński, kanonik kościoła katedralnego – komisarz krakowski oraz Wolf, urzędnik skarbowy. Akta prawne Komisja zabrała do Lwowa. Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego przekazano je do Warszawy, gdzie miały być złożone w Archiwum Państwowym. Na potwierdzenie, że akta klasztorne św. Michała były zabrane przez władze rządowe, mamy z dnia 19 października 1797 roku pokwitowanie ich odbioru. Ruhmberg – urzędnik rządowy, poświadcza odbiór dokumentów klasztoru św. Michała, dotyczących sum kapitalnych.

W 1763 roku Archiwum Klasztoru św. Michała uległo zniszczeniu w  czasie pożaru. W jakim stopniu, nie wiemy. Akta majątkowe musiały jednak ocaleć, jak to wynika z powyższych dokumentów. Przy likwidacji klasztoru św. Michała pozostałe akta archiwum oraz księgi urzędowe podzieliły los zgromadzenia. Częściowo zostały przekazane do Czernej. Większość jednak powędrowała do Lublina, gdzie w 1803 roku prawdopodobnie została zniszczona w pożarze klasztoru. Do naszych czasów dochowały się tylko fragmenty archiwum.

Benignus Wanat OCD